تاریخ یمن 15

درگیری هایی که پیش از این به آنها اشاره شد ما بین حوثی ها در شمال و دولت یمن با پشتیبانی عربستان سعودی و آمریکا ادامه یافت و کار بدینجا رسید که در جولای 2010 درگیری های پراکنده و ساخت و ساز مواضع دفاعی و تهاجمی از سوی دو طرف گسترش یافت. در بیستم ماه آل عزیز به رهبری شیخ صغیر عزیز با حمیات ارتش در منطقه صوفیان با حوثی ها درگیر شدند. با این حال در روز بیست و سوم ماه سخنگوی حوثیان ویف الله الشامی اعلام کرد که آرامش به منطقه بازگشته و کمیته از سوی دولت وظیفه میانی گری بین آل عزیز و زیدیان را عهده دار شد. 4 روز بعد حوثیان یک پایگاه نظامی را در حرف سفیان متصرف شدند که منجر به دستگیری 200 نیروی ارتش شد. و دو روز بعد آن ها را به نشانه حسن نیت خود آزاد کردند. با این حال بمب گذاری ها د رمناطق شیعیان ادامه یافت و تا پایان سال 2010 بنا به گزارش ها تا سیصد نفر کشته شدند که عمده تلفات آن مربوط به زیدیان بود.

در بیست و هفتم ژانویه 2011 تجمعی بالغ بر 16 هزار نفر از معترضین در صنعا شکل گرفت و باعث شد تا در دوم فوریه علی عبدالله صالح اعلام کند که در انتخابات 2013 شرکت نخواهد کرد و قدرت را نیز به فرزندش منتقل نمی کند. لکن در روز بعد بیست هزار نفر در پایتخت تجمع کردند و تعداد قابل توجهی نیز در عدن و دیگر شهر ها به تجمعات ضد دولتی دست زدند که به روز خشم در یمن معروف شد. در 27 فوریه عبدالمالک الحوثی از اعتراضات علیه دولت حمایت کرد و باعث شد تا خیل کثیری در شمال به صف معترضین بپیوندند و در 24 مارس صعده بطور کامل بدست نیرو های زیدی افتاد و دو روز بعد سهنگوی حوثیان اعلام کرد که صعده از دولت یمن مستقل شده است. چهار ماه بعد الجوف نیز به نفع حوثیان سقوط کرد. لکن در ماه آگوست یک خودروی بمبم گذاری شده تعدادی از فعالان حوثی را هدف قرار داد و القاعده مسئولیت آن را بر عهده گرفت. در نوامبر حوثی ها با قبائل کشیر  و احم که طرفداران دولت بودند در حجه درگیر شدند که موجب تسلط زیدیان بر حجه و دسترسی به آب های آزاد گردید و از طریق جاده حجه به صنعا راه رسیدن به پایتخت برای انقلابیون هموارد شد. در 23 نوامبر علی عبدالله صالح قرار داد پیشنهادی شورای همکاری های خلیج فارس را پذیرفت که بنا بر آن قدرت را ظرف سی روز به معاون اول خود عبدالربه منصور هادی واگذار کند اما این انتقال قدرت از سوی انقلابیون و حوثی ها پذیرفته نشد.

تاریخ یمن 14

در شماره پیشین اشاره شد که در سال 2004 جنبش الحوثی با دولت علی عبدالله صالحی درگیر شدند. واقعی ای که شاید بتوان آن را دومین مداخله نظامی مهم عربستان در یمن تا آن زمان بعد از جنگ داخلی 1962 عنوان کرد که طی آن استان صعده عرصه درگیری های نظامی بین شیعیان زیدی حوثی و نیرو های نظامی عبدالله صالح و عربستان سعودی شد. درگیری هایی که به عمران، الجوف، حیره و استان جیزان در عربستان کشیده شد. 

در طی درگیری ها دولت یمن مدعی بود که حوثی ها با نیت استقرار حکومت زیدی و بر اندازی حکومت دست به اعتراض زده اند و ایران را پشتیبان مالی و محرک اصلی این جریانات معرفی میکرد اما از سوی دیگر حوثی ها برخورد دولت یمن با شیعیان و رفتار تبعیض آمیز و خشونت افسارگسیخته دولت را نسبت به قبائلی که همسوی با دول نبودند بعنوان علت اصلی اعتراضات خود بر می شمردند چرا که از سال 1962 که کودتا علیه محمد البدر رخ داده بود حکومت هزار ساله زیدیان پایان یافت، استان های شمالی و مخصوصا صعده با بی مهری دولت مواجه بودند و از لحاظ اقتصادی عموما نادیده گرفته می شدند. 

در طول جنگ داخلی 1994 که بین شمال و تجزیه طلبان جنوب رخ داد دولت یمن از عربستان صعودی کمک گرفت و در نتیجه ریاض از قبائل وهابی برای کمک به دولت و شرکت در جنگ استفاده نمود که با اعتراض زیدیان شمال مواجه شد چرا که مداخله آشکار نیرو های خارجی و مخصوصا وهابیت در یمن باعث می شد تا در آینده عهربستان صعودی دخالت های خود در یمن را افزایش دهد و این هم به لحاظ مذهبی و هم از نظر سیاسی مساله ای قابل توجه و پر اهمیت بود. از سوی دیگر ریاض نیز قدرت زیدیان در یمن را بر نمیتابید علی الخصوص که روابط قبیله ای در مرز های مشترک عربستان و یمن استان های جنوبی را معرض نفوذ عقاد مخالف وهابی قرار میداد.
با این حال آتش زیر خاکستر زیدیان و دولت با اقدام صنعا برای دستگیری حسین بدرالدین الحوثی یکی از رهبران عمده حوثی ها شعله ور شد. دولت یمن برای سر وی جایزه ای 55 هزار دلاری نیز در نظر گرفت.

یمن 13

در گفتار پیشین اشاره شد که قدرت در یمن شمالی بعد از غشمی به عبدالکریم عبدالله العرشی رسید و او که در سال 2006 در ریاض درگذشت؛ در کمتر از یک سال و در سال 1978 ریاست جمهوری را به علی عبدالله صالح واگذار نمود.
او که در 21 مارس 1942 مصادف با ربیع الوال 1361 متولد شده بود از طایفه آل احمر یکی از شاخه های قبیله سنهان محسوب می شد که در بیست کیلومتری جنوب شرقی صنعا سکنی داشتند. بنی سنهان که از متحدان آل حشید محسوب می شدند و بواسطه این از حمایت ایشان که قبیله ای بزرگ و بنام در یمن بود برخوردار بودند؛ نیز از شیعیان یمن و در شمار زیدیان محسوب می شدند.
علی عبدالله صالح که تحصیلات ابتدایی داشت در سال 1958 به ارتش یمن شمالی پیوست و دو سال بعد وارد آکادمی نظامی گردید و به درجه سرجوخگی ارتقا یافت و در طی سه سال به درجه ستوان دومی رسید. در سال 1977 رییس جمهور وقت، احمد حسین الغشمی او را به سمت فرماندار نظامی تعز منصوب نمود. پس از ترور غشمی در بیست و چهار ژوئن 1978، عبدالله صالح یکی از چهار نفر اعضای شورای موقت ریاست جمهوری و همچنین معاون فرمانده ستاد کل ارتش یمن گردید و در جولای همان سال از سوی مجلس بعنوان رییس جمهور یمن شمالی و رییس ستاد و فرمانده کل نیرو های مسلح یمن انتخاب شد.
او در دهم آگوست فرمان اعدام سی نفر از افسرانی را که به توطئه علیه او متهم شده بودند را صادر نمود. علی عبدالله صالح در سال 1979 به درجه سرهنگی ارتقاع یافت و در همان سال بود که مجددا نزاع بین دو یمن بالا گرفت و البته در همان سال نیز فرو کش کرد چرا که انگیزه ادغام دو یمن از هرگونه درگیری طولانی جلو گیری می نمود.
او در سی ام آگوست 1982 بعنوان دبیر کل حزب خلق انتخاب شد و به همین واسطه مجددا برای دور دوم در سال 1983 به ریاست جمهوری یمن رسید.
از سوی دیگر در سال 1990 با حذف سایه اتحاد جماهیر شوروی از یمن جنوبی، مذاکرات ادغام دو یمن سرعت بیشتری یافت و در 22 می آن سال کار به آنجا ختم شد که دو یمن ادغام شده و علی عبدالله صالح بعنوان رییس جمهور کشور یمن و علی سالم البیض که تا پیش از آن رییس جمهور یمن جنوبی بود بعنوان معاون اول او و عضوی از شورای ریاست جمهوری قدرت را بدست بگیرند.
علی عبدالله که حالا بعنوان رییس جمهور تمام یمن بر مسند تکیه زده بود روابطی حسنه با صدام داشت و از متحدین قطعی او محسوب می شد. در جریان جنگ خلیج اول و حمله عراق به کویت نیز او از بغداد حمایت کرد. همچنین با مداخله نظامی کشور های غیر عربی در خلال ماجرا نیز مخالفت نمود و نماینده یمن که عضوی از شورای امنیت سازمان ملل بود در بسیاری از رای گیری ها علیه عراق رای ممتنع و در جریان مداخله نظامی رای منفی داد. اگرچه صنعا در این قمار باخت و بهمین واسطه پس از اخرج عراق از کویت، آل صباح کارگران یمنی را از کویت اخراج کردند و عربستان نیز بیش از هشتصد هزار نفر نیروی کار یمنی را به خانه هایشان در یمن فرستاد. 

یمن 12

پیش از این  گفته شد که در یمن شمالی جنگی که از سال 1962 آغاز شده بود با شکست سلطنت طلبان و بواسطه به رسمیت شناخته شدن دولت جمهوری توسط ریاض و با عقب نشینی کامل قاهره جنگ داخلی پس از شش سال به پایان رسید و جمهوری خواهان جمهوری عربی یمن را به رهبری عبدالرحمن الاریانی تشکیل دادند. الاریانی که از سال 1964 بعنوان رییس جمهور یمن جنوبی فعالیت کرده بود در سال 1908 متولد شد. پدرش یحیی قاضی القضات پادشاهی متوکلی در یمن بود و مادرش سلوی بدلیل فعالیت های خیریه اش بانویی مورد احترام در روسای اریان محسوب می شد. عبدالرحمن تا شانزده سالگی به تحصیل علوم دینی که در آن روزگار تنها آموزش موجود در شهرستان های یمن محسوب می شد پرداخت و پس از آن به پایتخت رفت و در صنعا ادامه تحصیل داد. پس از چند سال فارغ التحصیل شد و در دربار سلطان متوکلی یمن مشغول به کار گردید تا این که در سال 1937 بعنوان قاضی به قضاوت در محاکم صنعا پرداخت. با این حال جدای از این روایت از زندگی وی که رویات غالب محسوب می شود نشریه هاآرتص رژیم صیونیستی او را فرزند خانواده ای یهودی در شهر اب معرفی میکند. با توجه به نسخه اسرائیلی از زندگی الاریانی، او در قحطی سال 1918 پدر و مادر خود را از دست می دهد و خاندان الاریانی سرپرستی او را بر عهده میگیرند و بهمین واسطه نام او نیز از زکریا حداد به عبدالرحمن الاریانی تغییر می کند و او نیز به اسلام می گرود. نکته جالب توجه در این قرائت این است که الاریانی بعنوان یکی از قربانیان مظلومیت یهودیان در یمن (!) عنوان می شود و از پذیرش سرپرستی یتیمان یهودی که خانواده های خود را بدلایل مختلف از دست داده بودند توسط خانواده های مسلمان قرائتی هولوکاستی می شود که دولت سلطان یحیی محمد حمید الدین آن را بصورت بخشنامه برای جدا سازی فرزندان یهودیان از آیین یهود اجباری کرده بود!

به هر حال الاریانی صرف نظر از اینکه در چه خانواده ای متولد شده باشد یکی از مخالفان فعال دولت متوکلی محسوب می شد و رهبری جنبش احرار را بر عهده داشت. الاحرار فعالیت گسترده ای علیه دولت متوکلی انجام می داد و در جنبش یمن آزاد نقشی اساسی در عصر خود ایفا می کرد. یمن آزاد که از دهه سی قرن بیست و یک تا جنگ داخلی یمن ادامه داشت برای دهه های متمادی به فعالیت های گوناگون برای سرنگونی رژیم سلطنتی در یمن دست می زد. عبدالرحمن در جریان فعالیت های ضد سلطنتی هخود به هفت سال زندان محکوم شد و پس از انقلابی که تنها چند هفته دوام داشت در سال 1955 بدلیل اقداماتش در جنبش احرار به اعدام محکوم گردید. با این حال تنها چنددقیقه پیش از ارای حکم که گردن زدن با شمشیر بود از سوی سلطان احمد در حکم او تخفیف داده شد و در عوض برای پانزده سال به زندان فرستاده شد که البته در سال 1962 و با کودتا علیه دولت متوکلی از زندان آزاد گردید.

یمن 11

در شماره پیشین روابط خارجی سلطنت طلبان در جریان جنگ داخلی یمن بررسی گردید تا جایی که انگلستان که منافع تعریف شده ای با پیدایش نفت در غرب آسیا یافته بود تقابل مادی و معنوی خود با جمال عبدالناصر را در قالب حمایت از نیرو های البدر به منصه ظهور رساند. از سوی دیگر نیز کاریزمای ناصر که پان عربیسم را در جهان عرب گسترش داده بود توانسته بود جایگاه مناسبی در میان یمنی ها برای وی رقم بزند و همزمان تبلیغات بلوک شرق باعث شده بود تا سوسیالیسم در میان اعراب که به نوعی پس از فروپاشی عثمانی با بحران هویت مواجه شده بودند و راه نجات را در پیوستن به یکی از دو بلوک شرق و غرب جستجو می کردند نمایی جذاب پیدا کند و سوسیالیسم را به ابزار دیگیری در دست ناصر تبدیل کند تا نیروی جوان طبقه متوسط شهری یمن را بسمت مصر سوق دهد. بعلاوه اینکه جنگ های پیشین اعراب و اسرائیل و داعیه دفاع از مردم فلسطین که توسط رییس جمهور مصر رهبری می شد؛ ناصر را به قهرمانی در میان جهان عرب من جمله یمنی ها تبدیل کرده بود که در آن دوره زمانی انگیزه ای قوی برای مقابله با رژیم اشغالگر قدس داشتند.

در کنار این ها یمن که در طول تاریخ و در عهد عثمانی عمدتا توسط بازوی اسلامبول در قاهره مدیریت می شد همیشه بعنوان حیاط پشتی مصر قلمداد می شد و پیش از این نیز گفته شد که بارها مصریان قسمت های وسیعی از یمن را در اختیار مستقیم خود داشتند فلذا پس از کودتایی که علیه البدر انجام شده بود مصر مجددا داعیه ای در یمن پیدا نمود که در میان یمنی ها نیز بی طرفدار نبود.

وزیر امور خارجه وقت مصر انور سادات با توجه به سیاست های کلی قاهره متقاعد شده بود که ارسال چند هنگ نیروی زمینی با حمایت نیروی هوایی در یمن خواهد توانست استحکام لازم را به جنبش افسران آزاد سلال ببخشد و آن ها را در مقابل نیروی سلطنت طلبان حفظ کند. لکن پس از سه ماه از رسیدن اولین هنگ مصری به یمن، سران مصری در قاهره دریافتند که به نیرویی بیش از آنچا در طرح های اولیه پیش بینی شده بود برای مدیریت اوضاع یمن نیاز است. این تغییر تاکتیک مصریها بدانجا ختم شد که در اکتبر سال 1962 کمی کمتر از پنج هزار سرباز مصری به یمن روانه شوند. ظرف دو ماه بعد نیز قاهره پانزده هزار نیرو در یمن به حالت پاماده باش داشت. تا سال بعد تعداد نیرو های مصری در یمن به 36 هزار نفر افزایش یافت و تا پایان سال 1964 این تعداد به پنجاه هزار نفر رسیده بود. در سال 1965 قاهره در یمن پنجاه و پنج هزار نیرو داشت که به سیزده هنگ پیاده، یک لشکر زرهی، توپخانه و چندین هنگ نیروی ویژه من جمله یک هنگ چترباز تقسیم شده بودند. با این حال گزارشات بسیاری از احمد ابوزید که سفیر مصر در یمن سلطنتی از سال 1957 تا 61 بود بجا مانده است که البته هیچیک هیچگاه به مخاطبان اصلی آن در وزارت دفاع نرسید اما بنا بر آنها او قاهره را از هرگونه مداخله مستقیم در یمن بازداشته بود. ابوزید اصرار داشت که قبائل یمن به هیچ گروهی وفادار نخواهند ماند و احساسات ملی گرایانه لازم را نیز ندارند. او بارها توصیه کرده بود که قاهره بجای دخالت مستقیم در یمن و گسیل نیروی نظامی به ارسال تجهیزات و تامین منابع مالی برای جنبش افسران جوان بسنده کند و هشدار می داد که تغذیه مالی سلطنت طلبان از سوی ریاض انجام می شود و هرگونه اقدام مستقیم در این زمینه قاهره را در مقابل ریاض قرار خواهد داد.

یمن 10

پیش از این اوضاع یمن در طول جنگ داخلی بررسی گردید و کار در یمن بدانجا رسید که با عقب نشینی نیرو های البدر از محاصره پایتخت و به رسمیت شناحتن جمهوری توسط ریاض جنگ مختومه شد. در جنوب نیز جنگ داخلی میان عبدالفتاح اسماعیل و علی ناصر احمد به سود طرفداران عبدالفتاح و حزب سوسیال یمن به پایان رسید و علی ناصر احمد به شمال رفت و البیث با همی جدی برای ادغام دو یمن قدرت را در دست گرفت.

نیرو های درگیر در جریان جنگ داخلی یمن شمالی هشت سال در جنگی خانگی و خونین که منافع ابرقدرت ها و بالتبع قدرت های منطقه به آن دامن می زد شرکت داشتند و در این بین فیصل و جمال عبدالناصر که هر یک داعیه رهبری جهان عرب را که پس از فروپاشی عثمانی از هم پاشیده بود داشتند نقش اساسی ایفا کردند. در واقع به قدرت می توان گفت اگر دخالت های نیرو های خارجی که درگیر جنگ سرد بودند و همچنین نیروی نظامی مصر و پشتیبانی های تسلیحاتی و مالی ریاض نبود جنگ مدت ها قبل خاتمه یافته بود.

در جبهه شمال، محمد البدر با کمک دیگر شاهزادگان خاندان حمید الدین که از قبائل سرشناس یمن محسوب می شدند رهبری سلطنت طلبان را برعهده داشت. در میان آنها نیز شاهزادگان شاخصی همچون عبدالرحمن بن یحیی و حسن بن یحیی که تا پیش از جنگ مقیم نیویورک بود حضور داشتند. امیر حسن یحیی در سن پنجاه و شش سالگی مسن ترین و بارزترین شاهزاده حمیدی بود که بعنوان نحست وزیر و فرمانده نیرو های نظامی از سوی محمد البدر انتخاب شده بود. امام البدر دوست دوران کودکی خود بروس کوند که افسری امریکایی بود را نیز از امریکا به یمن فراخواند و او را به مقام ژنرالی در ارتش سلطنتی ارتقا درجه داد. بروس کوند که در ژاپن، افریقا و ... خدمت کرده بود؛ از ارتش آمریکا خارج شده بود و پیش از آن در لبنان زندگی می کرد و در جریان دعوت امام زیدی به پس از چندی در یمن به اسلام گروید و گذرنامه یمنی گرفت. در سال 1962 عربستان سعودی پانزده میلیون دلار برای ایجاد ایستگاه رادیوی مستقل برای سلطنت طلبان، تجهیز قبائل یمنی و استخدام صد ها نیروی مزدور اروپایی بعنوان مستشار و نیروی جنگی هزینه کرد. سران پاکستان نیز از آب گل آلود ماهی گرفتند و به سلطنت طلبان اسلحه فروختند. همچنین شواهد بسیاری مبنی بر حضور فیزیکی نیروهای گارد ملی عربستان در کنار نیروهای البدر وجود دارد. شاه ایران نیز با توجه به سیاست های بلوک غرب برای سلطنت طلبان در وهله های مختلف کمک های مالی ارسال می کرد و اعتبارات لازم را برای آنها فراهم می نمود. کاروان های اسلحه انگلیسی نیز از طریق فرماندار نظامی بریتانیا در عدن برای محمد البدر فرستاده می شد و انگلیسی ها فعالیت های متعددی برای تجدید قوای نیرو های البدر انجام میدادند.

یمن 9

در شماره های پیشین تاریخ یمن را تا زمان محاصره صنعا در سال 1967 بررسی گردید و گفته شد که دولت امری در صنعا توسط نیرو های سلطنت طلبان محاصره شد. کار محاصره بدانجا رسید که مدافعان و جمهوری خواهد به لحاظ عده کمتر اما از نظر تجهیزات توانایی دفاع از خود را داشتند اما سلطنت طلبان که تعداد بیشتری را شامل می شدند با مشکلات قابل توجهی برای تامین ادوات جنگی مواجه بودند چرا که عربستان سعودی پس از اجلاس خارطوم ارسال سلاح و پول را متوقف کرده بود و حالا سلطنت طلبان به تنهایی مسئول تامین منابع خود بودند.

در نتیجه ی مقاومت جمهوری خواهان و مشکلات مهاجمان که در شماره قبل به آنها پرداخته شد؛ در ماه فوریه 1968 مصادف با ذیفعده 1387 هجری قمری، سلطنت طلبان از مواضع خود عقب نشتند و محاصره صنعا با پیروزی جمهوری خواهان سوسیال به پایان رسید. همزمان با محاصره صنعا انگلستان نیز از فدراسیون عربی جنوب عقب نشست و فدراسیون به یمن جنوبی تغییر نام داد.

کمپانی هند شرقی در سال 1839 جزیره عدن را که بر سر راه های دریایی غرب و شرق بود اشغال نمود و از آن بعنوان منبع ذغال سنگ بای کشتیرانی انگلستان که با سوخت ذغال سنگ حرکت میکردند استفاده کرد. در سال 1869 و با باز شدن کانال سوئز اهمیت این ایستگاه سوخت که مشرف بر مسیر دریایی هند بود بیش از پیش نمایان شد. در سال 1937 عدن از هندوستان انگلیس جدا شد و بعنوان مستعمره عدن واحدی مجزا در ساختار مستعمرات انگلستان تعریف شد. همچنین عدن بعنوان پایتخت تحت الحمایه های عدن در جنوب یمن در نظر گرفته شد که مجموعه ای از سرزمین های نه قبیله دیگر در شرق و جنوب شرقی یمن را شامل می شد. بالطبع قوانین شریعت در عدن ملاک حکومت قرار نمی گرفت و قوانین مستعمرات انگلیس در دادگاه ها ملاک بود که خود، نقش قابل توجهی در سکولاریزه کردن یمن جنوبی ایفا نمود. با این حال رونق اقتصادی عدن بدلیل موقعیت جغرافیایی آن رو به افزایش گذاشت.