امروز می شود به راحتی مردمان زمان پیامبر و امیرالمومنین را به مومنین و منافقین و غیره تقسیم کرد اما نکته ای که همیشه مهجور میماند این است که در آن دوران تمام سپاهی که پیامبر با خود به بدر یا احد و یا دیگر غزوات میبردند شامل همین منافقین و مرجفه و مسلمین و تعداد محدودی از مومنین می شد. تا جایی که تمیز این دسته ها از هم در روزگار خود کاری ناشدنی و امری خطیر بود. در واقع امروز است که میتوان به شهادت تاریخ و پس از فرو نشستن غبار فتنه ها و شبهه ها و پس از اتمام ماجرا درباره شخصیت های صدر اسلام قضاوت کرد در حالی که برخورد با ایشان نیازمند ظرافتی بود که تنها از معصوم بر می آمد و اگر امروز هر یک از فتنه هایی که هر کدام از این ها در زمان خود ایجاد کرده بودند را بدون عکس العمل پیامبر در نظر بگیریم بی جواب می مانند. بعبارت دیگر عمده مسلمین صدر اسلام را نه امثال سلمان و اباذر که نو مسلمانانی از قشر خاکستری تشکیل میدادند بعلاوه اهل رجفه که شایعات منافقین را پخش میکردند و منافقینی که نیروی برخی از آنها تا پای فلج کردن سپاه اسلام و تحمیل حکمیت و صلح امام حسن نیز پیش میرفت. خصوصا که رفتار با نفاق علارغم اهمیتش تا بدانجا با محدودیت مواجه است که ممکن است پیامبر اعدام کسی مانند عبدالله بن ابی را هم به مصلحت نبینند.
در نتیجه شناخت جریان های نفاق در صدر اسلام و نوع برخورد پیامبر و ائمه با آنها باعث می شود تا مواردی مانند اتظار بیش از حد از رهبر جامعه و یاموضوعاتی مانند محاکمه سران فتنه و برخورد با عوامل نفوذ و بیت های نفاق اصلاح شوند. فلذا در این گفتار و مطالب بعدی سعی بر این است تا با نگاهی گذرا به زندگی و نقش برخی از اهل فتنه صدر اسلام، برخورد با ماوقع امروز منطقی تر و حساب شده تر صورت پذیرد.