تاریخ یمن 6

پیش از این گفته شد که امام زیدی یحیی حمید الدین سلطان متوکلی یمن در توطئه آل وزیر به قتل رسید و قدرت برای چند هفته بدست امام وزیری افتاد. لکن فرزند سلطان مقتول احمد بن یحیی که به شمال گریخته بود صنعا را به سال 1948 میلادی محاصره نمود و قدرت را باز گرفت و مردم یمن با او بنام امام زیدی بیعت کردند. احمد بر خلاف پدر در های یمن را به روی جهان گشود و روابط خود را با دیگر کشور ها علی الخصوص کشور های بلوک شرق گسترش داد. اگرچه ناصریسم در کشور های عربی که حکومت های سلطنتی داشتند از سوی دولت تقبیح می شد لکن احمد که تجربه تحرکات پان عربیست ها را در یمن دیده بود به سمت مصر گرایش یافت و پیمان دفاع مشترکی با مصر و سوریه که به جمهوری متحد عربی تبدیل شده بودند امضا کرد تا نیروی سرکش ناصریست های یمن را بواسطه آن تحت کنترل درآورد.

لکن در سال 1955 سرهنگ احمد الثلایه که در عراق آموزش دیده بود؛ کاخ امام احمد را محاصره کرد و از سلطان خواست تا لز قدرت کناره گیری نماید. سلطان پذیرفت اما با این شرط که فرزندش محمد البدر به جای او قدرت را بدست بگیرد. الثلایه جانشینی بدر را نپذیرفت و برادر ناتنی سلطان امیر سیف الاسلام عبدالله را که در آن زمان وزیر خارجه بود بعنوان جانشین معرفی کرد. در نتیجه محاصره اقامت گاه سلطان که مجموعه ای از خزانه، حرمسرا و زرادخانه ای از جنگ افزار های مدرن بود ادامه یافت و عبدالله مشغول تشکیل دولت جدید شد. همزمان سلطان 560 نفر از محاصره کنندگان خود را تطمیع نمود و تنها 40 نفر باقی ماندند تا اینکه در روز ششم درگیری نهایی بین 150 نیروی گارد سلطنتی و 40 نفری که باقی مانده بودند رخ داد و الثلایه تسلیم شد. سیف الاسلام عبدالله و الثلایه محکوم به اعدام شدند و قائله ختم گردید.

پس از آن یمن بعنوان تنها پادشاهی مسلمان کمک های تسلیحاتی و مستشاران شوروی و چین را پذیرفت اما کمونیست های یمن را تحت فشار گذاشت. با این حال ولیعهد یمن محمد البدر که جواز حزب کمونیست او توسط دولت ملغی شده بود؛ تبلیغات گسترده ای انجام داد و خود را بعنوان فردی مترقی که با سیاست های دولت محور حکومت های سلطنتی عرب مخالف بود معرفی نمود. او که در دوره ای بعنوان وزیر کشور و وزیر امور خارجه در یمن خدمت کرده بود همسان با دیگر رهبران جوان عرب در زمان خود از طرفداران ناصریسم محسوب می شد و توانسته بود همزمان رابطه قابل قبولی با بلوک شرق برقرار نماید. ولیعهد همچنین در غیاب پدر که برای درمان به ایتالیا رفته بود مصری ها را برای اصلاحات به یمن دعوت کرد اما با بازگشت امام احمد این روند متوقف شد و مستشاران مصری به مصر بازگردانده شدند اما نافرمانی هایی که از مدت ها پیش آغاز شده بود ادامه یافت و در ماه رمضان سال 1380 هجری قمری مطابق 1961 میلادی سوء قصدی به جان امام احمد رخ داد که او را زمین گیر کرد و همین امر باعث شد که در کمتر از چند ماه محمد البدر عملا بر تمام جوانب حکومت یمن مسلط شود و قدرت را با عنوان نخست وزیر و ولیعهد و همچنین وزیر دفاع در دست می گرد. لکن او که در دوره ولیعهدی خود چهره ای متمایل به ناصر و سوسیالیسم نشان داده بود تغییر رویه داد تا اینکه در سیزدهم ربیع الثانی 1382 مصادف با دسامبر 1962 امام احمد بن یحیی حمیدالدین در خواب در گذشت و محمد البدر با عنوان المنصور بعنوان امام و سلطان یمن بر تخت نشست. لکن در کمتر از یک هفته وقایعی رخ داد که به هشت سال جنگ داخلی خونین انجامید.

تاریخ یمن 5

در شماره های پیش به تاریخ یمن تا انحطاط قاسمیان زیدی پرداختیم و گفته شد که ابدالیان در لحج سلطنتی مستفل شکل دادند و هرج و مرج بر یمن غالب بود و در همین شرایط بود که استعمارگران انگلیسی وارد منطقه شدند. یمن که منبع اصلی تولید قهوه بود و همچنان در موقعیتی استراتژیک بر سر راه هند و شرق آسیا قرار داشت مورد توجه انگلستان قرار گرفته بود. بعلاوه اینکه کشمکش های دولت های اروپایی با امپراطوری عثمانی که  جنگی مذهبی بین ترکان مسلمان و اروپای مسیحی نیز محسوب می شد و همچنین نزاع دریایی در مدیترانه که عمدتا با برتری نیروی دریایی ترک ادامه داشت یمن را که به نحوی پشت اردوی عثمانی قرار داشت؛ به نقطه ای حساس برای انگلستان که همزمان بر قسمت های قابل توجهی از هند غالب شده بود و با تسلط بر آبراه های دریایی تسلط خود را بر جهان گسترش میداد بدل کرده بود. یمن بواسطه فاصله دوری که از پایتخت ترکان داشت و نزدیکی اش با مصر که بازوی اصلی اسلامبول بود اهمیت نظامی موجهی برای انگلستان داشت و همچنین بندر عدن میتوانست بعنوان انبار زغال سنگی برای کشتی های مسیر هند مورد استفاده قرار گیرد. لکن مذاکرات انگلیسی ها با امام زیدی صنعا برای ایجاد پایگاهی در بندر مخا به نتیجه نرسید و سلطان لحج نیز درخواست آنها را رد نمود. همزمان درگیری دریایی بین یکی از کشتی های انگلیسی با اهالی محلی در بندر عدن بهانه را به دست انگلیسی ها داد و فرماندار هند کشتی های جنگی را به سمت یمن فرستاد تا با بهره برداری از این فرصت پایگاهی در یمن ایجاد کنند. ناخدای انگلیسی استافورد بتسورس هینس عدن را در ماه صفر سالد 1255 هجری قمری بمبماران کرد و حاکم لحج که در آن زمان در عدن اقامت داشت به نیروهای خود دستور داد تا از بندر دفاع کنند. لکن تلاش های مدافعان در مقابل نیروی نظامی انگلستان با شکست مواجه شد و اگلیسی ها بندر عدن را اشغال کردند. پس از آن سلطان ابدالی لحج را از عدن اخراج نموده و او و بالتبع لحج را مجبور به پذیرش قرار داد تحت الحمایگی انگلیس کردند. در ماه رمضان همان سال بعضی از قبائل متحد شدند تا عدن را مجددا از انگلیسی ها پس بگیرند اما با تلاش آنها با تلفات قابل توجهی به شکست انجامید. پس از آن سیاست انگلیسی ها در یمن گسترده تر شد و بمنظور جلوگیری از رخداد موارد مشابه روابط خود را با دیگر قبائل خارج از عدن گسترش دادند و هر یک را به نحوی به سمت خود ترغیب نمودند. به همین منظور انگلستان با نه قبیله ای که ساکنان عدن و اطراف آن را تشکیل میدادند پیمان های تحت الحمایگی منعقد کرد. در کنار مبالغ هنگفتی که انگلیسی ها به سران قبائل برای پذیرش این عهدنامه ها پرداخت کردند انگلیس حمایت خود را از آنان در مقابل عثمانی پیشنهاد کرده بود. نه قبیله ای که در این تحت الحمایگی هم پیمان انگلیس شدند عبارت بودند از ابدالیان (که سلطنت لحج از آن ایشان بود) علویان، امیریام، عوالق، آل فضل، حواشب، فصیحی و یافعیان بودند که هر یک قلمرو مخصوص به خود را دارا بودند. بندر عدن نیز بعنوان مستعمره انگلیس و بخشی از حاکمیت دولت انگلیسی هند باقی ماند. در مقابل قبائل نهگانه تعهد کردند که مادامی که با هیچ یک از دولت های دیگر پیمانی منعقد نکنند تحت الحمایه انگلیس باقی بمانند.
حاکمیت انگلیس بر عدن چهره آن را تغییر داد و عدن به شهری مملو از ساکنان غیر بومی و حتی غیر عرب تبدیل شد. هندی ها، سومالیایی ها، انگلیسی ها و بردگان افریقایی که انگلیسی ها با خود به عدن آورده بودند عمده ساکنان آن را تشکیل میداد و این تا بدانجا پیشرفت که شمار ساکنان یمنی عدن به کمتر از هزار نفر رسید.

تاریخ یمن 3

پیش از این به تاریخ یمن تا زمان حمله نیروهای عثمانی پرداختیم و گفته شد که زیدیان یمن به مقابله با آنها پرداختند.

یمن با اینکه از پایتخت عثمانی بسیار دور بود و برای رسیدن به آن ترکان مجبور به عبور از شبه جزیره عربی بودند برای اسلامبول اهمیتی ویژه داشت. اول آنکه حاکمیت بر شهرهای مکه و مدینه که قلب جهان اسلام محسوب می شدند و لازمه مشروعیت خلافت عثمانی بودند از طریق یمن امکان پذیر بود و دوم اینکه یمن مشرف بود بر شاهراه اقتصادی دریای سرخ و بنادر آن اصلی ترین بنادر آن تجارت شرق و غرب با هند محسوب می شده و هردو با حضور پرتغالی ها در دریای سرخ تهدید شده بودند. فلذا سلطان عثمانی به خادم سلیمان پاشا که اصلیتی مجار داشت و استاندار مصر بود فرمان داد تا یمن را به نام سلطان فتح کند. سلیمتان پاشا نیز ناوگانی متشکل از نود کشتی از دریای سرخ به یمن فرستاد. و این همزمان بود با آشوبی فراگیر و هرج و مرجی عمومی در یمن که طی آن هریک از امیران قبائل بومی برای خود حاکمیتی تشکیل داده بود که سلیمان پاشا آن را اینچنین توصیف کرده بودک "سرزمینی بردون مالک و استانی خالی که به آسانی فتح می شود و باید فتح بشود. یمن ارباب شهر های هند خواهد بود که هر سال ثروت عظیمی را به اسلامبول خواهد فرستاد. "

همزمان امام متوکلی یحیی شرف الدین بر صنعا و بلندی های شمال یمن حکومت میکرد و عدن در دست ابن داوود امیر طاهریان بود. خادم سلیمان پاشا در سال 944 هجری قمری مطابق با 1538 میلادی عدن را فتح نمود و امیر طاهری را اعدام کرد. سال بعد زبید را فتح کرد و بدین ترتیب تهامه را به مستملکات عثمانی ضمیمه کرد. سلیمان پاشا زبید را مرکز ایالت یمن قرار داد. با این حال ترکان عثمانی هیچگاه بر ارتفاعات یمن چیره نشدند و به حکومت بر یمن جنوبی و مناطق ساحلی غربی و مخا و عدن اکتفا کردند. در طول هشت سال بیش از هشتاد هزار سرباز عثمانی از مصر به یمن فرستاده شد که تنها یک دهم آنها زنده ماندند تا جاییکه یکی از فرماندهان ترک گفته بود یمن مثل قالب ریخته گری است که قشون ما را در خود ذوب کرد مانند نمکی که در آب حل می شود. با این حال در سال 954 نیروی تازه نفس دیگری برای حمله به زیدیان از مصر به زبید فرستاده شد.

تاریخ یمن 2

در نوشتار پیشین به صورت اجمالی به تاریخ یمن از بعثت پیامبر تا پایان حکومت امیرالمومنین پرداختیم. با نگاهی گذرا بر تاریخ یمن میتوان دریافت که یمنی ها بعنوان بازویی قدرتمند برای اسلام در فتح ایران، شامات، شمال آفریقا و اندلس محسوب می شدند از محور های اصلی سپاه اسلام بودند که از میان آنها میتوان به قوم کنده اشاره کرد. از نمونه های بارز اهمیت آنان در توازن قوا نیز می توان به دست کشیدن آل کنده در جنگ صفین اشاره کرد که روایتی مشهور است و سپاه امیرالمومنین (ع) را زمین گیر کرد. قوم کنده همچنین یکی از اصلی ترین حامیان به قدرت رسیدن بنی امیه بودند و مخصوصا در روی کار آمدن مروان اول فعالیتشان چشم گیر بود. قبائل یمنی همچنین امیر نشین های قدرتمندی در شمال افریقا ایجاد کردند اما یمن هیچگاه بطور کامل بدست امویان نیفتاد. در سال 126 هجری قمری امام عبدالله بن یحیی کندی که از اباضیه بود در حضرموت و عمان غالب شد و امیر اموی صنعا را اخراج نمود و مکه و مدینه را تصرف نمود. او که به طالب الحق معروف بود اولین حکومت اباضیه را بنا نهاد اما دو سال بعد در طائف کشته شد.
پس از آن محمد بن عبدالله بن زیاد حکومتی را در تهامه از خلیج عقبه تا باب المندب بنا نهاد که به آل زیاد معروف شدند. حکومت آل زیاد از قنفذه تا عدن را شامل شد و بنی عباس را به رسمیت شناخت و با حاکم حبشه متحد شد. با این حال هیچ گاه برای حضرموت و مناطق کوهستانی یمن دندان تیز نکرد و به حکومت بر مناطق ساحلی یمن اکتفا نمود. در این حالت بنی یعفر از طائفه حمیر بر مناطق کوهستانی از تعز تا سعده حکومت کردند و منطقه حضرموت بعنوان دژ اباضیه باقی ماند در حالیکه به حکومت عباسیان نیز نپیوست. 

در این وضعیت بود که در سال 280 هجری قمری اولین امام زیدی بنام یحیی بن حسین رسّی علوی از مدینه به یمن آمده و در شهر سعده اقامت نمود. وی اوّلین کسی بود که مردم یمن را به مذهب زیدی دعوت کرد و به نشر و ترویج این مذهب پرداخت و توانست عدّة زیادی را دور خود جمع کند، به طوری که از وی به عنوان "اولین امام زیدیه" یاد می‌کنند.

زیدیان یمن

پیش از این گفته شد که ممالیک مصر یمن را به ترکان عثمانی واگذار کردندو اینچنین شد که زیدیان که به مقابله با آنها پرداختند همچون قهرمانان ملی شناخته شدند. شیخ مفید در تعریف زیدیه می‎گوید: زیدیه به امامت علی، حسن، حسین و زید بن علی قایل هستند و نیز امامت هر فاطمی را که عادل و اهل علم و شجاع باشد، می‎پذیرند. زید در سال 122 هجری قمری به خون‎خواهی شهدای کربلا، علیه حکومت وقت یعنی هشام بن عبدالملک اموی قیام کرد و سرانجام کشته شد. این در حالی است که زید خود را هیچ‎گاه امام نمی‎دانست، اما به‎دلیل عقاید خاص، پیروانش وی را امام می‎دانستند و در قیام وی نیز شرکت کردند. تعدادی از پیروان زید در این قیام که به خون‎خواهی امام حسین انجامید، کشته شدند. "ابن اثیر" می‎نویسد که پس از خروج زید، جماعتی از پیروان وی، نظرش را درباره ابوبکر و عمر جویا شدند که او در پاسخ گفت: "خداوند آن دو را رحمت کند، من از اهل‎بیت هستم و چیزی جز نیکی درباره آن دو نشنیدم؛ اما ما نسبت به خلافت بیش از همه سزاوارتریم." آن جماعت پرسیدند: "پس اگر این دو ظالم نبودند، بنابراین این‎ها (امویان) نیز ظالم نیستند" که زید گفت: "امویان مانند این دو نیستند؛ این‎ها (امویان) به ما و شما و به خود ظلم می‎کنند و من شما را به کتاب خدا و سنت و بر پا داشتن سنت‎ها و از میان بردن بدعت‎ها دعوت می‎کنم." بنابراین به‎نظر می‎رسد زید می‎خواسته در بحبوبه جهاد ضدبنی‎امیه، مسایل اختلافی دیگر مطرح نشود و با بیان تفاوت بنی‎امیه و دو خلیفه اول قیام خود را علیه امویان توجیه کند. با توجه به این دیدگاه زید، پیروان وی اصل جواز خلافت مفضول با وجود افضل را به‎عنوان یک اساس پذیرفتند.

زیدیان پیش از صلیحیان در یمن حکومتی را تشکیل دادند و تا صد سال قدرت غالب منطقه یمن محسوب می شدند. با این حال امامت زیدی قدرت را به صلیحیان واگذار نمود اما بقای خود را تا انقلاب 1962 حفظ نمودند. ابن خلدون در تاریخ خود می نویسد که عمده امامان زیدیه که به پادشاهان زیدیه نیز معروف بودند از بنی رسی بودند که خود به طایفه های گوناگون تقسیم می شدند که قاسمیان و آل طباطبا از آن جمله اند. رسی منسوب به زمین هایی اطراف مکه است که "رس" نامیده می شدند و نیای ایشان قاسم رسّی علوی مالک آنها بوده است.

تاریخ یمن 1

کشور یمن جنوبی ترین نقطه شبه جزیره عربستان و مشرف بر تنگه باب المندب، یکی از مهمترین آبراه های جهان است. کشوری باستانی که به عقیده بسیاری از پژوهشگران تنها کشور خالص از اعراب سامی است که در طول هزاران سال، زبان خط و نژاد آنها تغییر نکرده است با این حال به اندازه اشتراکاتشان با دیگر اعراب مخصوصا اعراب شبه جزیره، تمایزات فرهنگی بسیاری نیز دارد که از آنها ملتی به مراتب متمدن تر ساخته است.

یمن یکی از حاصل‌خیزترین مناطق شبه جزیره عربی است که با تسلط بر تنگه “باب‌المندب” قادر به کنترل دریای سرخ بوده و با مالکیت جزیره بریم توانایی بستن این شاهراه دریایی را دارد. بریم، باب المندب را به دو بخش آبراه شرقی به نام باب‌ اسکندر و آبراه غربی به نام میون تقسیم کرده است که هردو در قلمرو دریایی یمن تعریف می شوند. یمن همچنین جزایر دیگری در دریای سرخ دارد که تسلطی بلامنازع در این دریا را برای آن به ارمغان آورده اند.

بطلمیوس از یمن بعنوان عربستان شاد یاد می کند و در تورات عربستان سفید نامیده شده است. سرزمین سبا که پادشاهی آن طبق آیات قرآن توانایی رویایی با سپاه حضرت سلیمان را داشته و ملکی آباد و ثروتمند که در تاریخ مطمع بسیاری از کشورهای دیگر بوده است. یمنی ها را شاید بتوان پیشرفته ترین مردم شبه جزیره عربی در ظول تاریخ دانست. تنها قلعه های باستانی بعنوان نشانه های معماری پیشرفته در شبه جزیره، در یمن ساخته شده و اعراب قحطانی آن اسلاف اعراب دیگر اند. خاورشناس معروف آلمانی موریتز نیز معتقد است که خط حروفی نیز نخستین بار در یمن مشاهده شد و بر خلاف آنچه بنام سامی های فنیقی‏ ثبت شده است، مخترعین خط؛ یمنیها بوده‏ اند و فنیقی‏های بنای کتابت خود را بر بنیان کتابت عربی یمن نهادند که همین یک نکته، نشانگر تمدن و غنای فرهنگ مردم یمن است.

این کشور در دوره پیش از اسلام تاریخی کهن دارد و برای مدت طولانی یکی از ایالات امپراطوری ایران و تنها بخش از شبه جزیره عربستان که ارزش لشگر کشی به آن را داشته محسوب می شده است لکن پرداخت آن منظور نوشتار حاضر نیست و در این بخش تنها به یمن پس از اسلام و در بخش های بعدی نیز به تاریخ آن در قرون جدید تا به امروز پرداخته می شود چرا که تحولات امروز ثمره ماوقع تاریخ این کشورند و درک درست آنچه امروز در این کشور رخ میدهد بدون شناخت پیشینه فرهنگی و تاریخی آن امکان پذیر نیست. 

نوبل، ابزار الیگارشی

^{به مناسبت 113 امین سال ایجاد کنگره ی اهدای جوایز نوبل:}

تفاوت عمده ای که سامان اشرافیت در اروپا با مشرق زمین دارد این است که اشراف شرقی، وابسته به حکومت اند و با ساقط شدن آن، وابستگان به حکومت نیز از بین می روند و اشراف جدید بوجود می آیند بدون اینکه از اسلافشان نشانی بر جا بماند؛ اما در اروپا اشرافیت مسئله ای است که حکومت وابسته به آن است فلذا دست به دست نمی شود و به ندرت پیش می آید که یک خانواده‌ی الیگارش در طول تاریخ از بین بروند و به همین دلیل است که در اروپا خانواده هایی با قدمتی چند صد ساله وجود دارند که عمده‌ی امتیازات و دارایی های خود را همچنان حفظ کرده اند. دودمان نوبل از همین موارد است که از قرن 16 ام موقعیت خود را در سوئد حفظ نموده و با حفظ لقب کنت در این کشور، بدلیل فعالیت های اقتصادی و روابط فامیلیشان با اشراف روسیه، به یکی از متنفذترین خانواده های اروپای شرقی تبدیل شدند.

معروفترین عضو این خانواده در میانه‌ی قرن هفدهم پتروس اولای نوبلیوس است که بدلیل ازدواج با نوه اسقف دربار گوستاو آدولف دوم، امپراطور وقت سوئد _که قدرت مطلق اسکاندیناوی محسوب می شد_ بر اعتبار این خانواده در این کشور افزود و توانست جایگاه مهمی را برای دودمان خود مهیا نماید. عمده شهرت پتروس نوبلیوس بواسطه‌ی مُهر او بوجود آمده که تصویر مثلثی است که تاجی بر بالای آن قرار دارد و ظن محققین را برای وابستگی خانواده‌ی نوبل به تشکیلات مخفی فراماسونری، تقویت نموده است.